Omgaan met het verlies van een dierbare

Overlijdensattest

Het overlijden moet officieel vastgesteld worden door een arts.

• Vindt het overlijden thuis plaats, bel dan uw huisarts of de huisarts van wacht. Hij of zij zal na de vaststelling een overlijdensattest opstellen en ondertekenen.
• Overlijdt uw dierbare in het ziekenhuis, dan wordt het attest ter plaatse opgesteld en ondertekend.

Overlijdensakte

De volgende stap is het aangeven van het overlijden bij de dienst Burgerlijke Stand van de gemeente waar uw dierbare overleden is. Er wordt een overlijdensakte opgesteld die de identiteit van de overledene bewijst. Die is noodzakelijk voor het vervoer en de begraving of crematie van de overledene. Vraag een aantal exemplaren: die hebt u nodig voor de notaris, de bank of de verzekeraar.

Uitvaartverzekering en begrafenisondernemer

De begrafenisondernemer kan in uw plaats het overlijden aangeven bij de dienst Burgerlijke Stand en u de overlijdensakte bezorgen. 

Ga na of de overledene een uitvaartverzekering of een contract met een begrafenisondernemer had. Is dat het geval, neem dan contact op met de begrafenisondernemer die de overledene heeft gekozen. In het andere geval kiest u zelf een begrafenisondernemer.

Nadat u de overlijdensakte hebt ontvangen, contacteert u de bank(en) van de overledene. Zijn of haar tegoeden worden onmiddellijk geblokkeerd tot de bank officieel op de hoogte is gebracht wie de wettige erfgenamen zijn en hoe de goederen van de nalatenschap verdeeld werden. Daarvoor moet u een akte of attest van erfopvolging aan de bank bezorgen. Meer informatie hierover vindt u in het onderdeel « Lexicon » van dit artikel.

Neem eveneens contact op met de verzekeringsmaatschappij waarbij de overledene eventueel een levensverzekering heeft afgesloten.

Naast de voormelde instanties zijn er nog een aantal personen en diensten die zo snel mogelijk op de hoogte gebracht moeten worden. Te beginnen met de sociale instanties zoals het ziekenfonds, de pensioendienst of de werkgever van de overledene.

Denk ook aan alles wat te maken heeft met de woning van de overledene: de eigenaar als uw dierbare huurder was, maar ook alle nutsbedrijven en andere dienstverleners: water, gas, elektriciteit, telefoon, enz.

Een nalatenschap aanvaarden of verwerpen

Na een overlijden hebt u als erfgenaam drie mogelijkheden voor de nalatenschap:

• De nalatenschap aanvaarden
  U erft de bezittingen van de overledene, maar ook de schulden. Het is dus belangrijk om zekerheid te hebben over de inhoud van de nalatenschap.
  
  
• De nalatenschap verwerpen
  Zijn er meer schulden dan bezittingen, dan is het beter om de nalatenschap te weigeren.
  
  
• De nalatenschap aanvaarden onder voorrecht van inventaris
  U kiest het best voor deze optie wanneer u niet weet of de overledene meer schulden had dan bezittingen.

Twijfelt u of de erfenis positief of negatief zal uitpakken, betaal dan geen enkele factuur van de erflater. Als u bepaalde administratieve handelingen verricht, zoals het betalen van een factuur, kan dat wijzen op een stilzwijgende aanvaarding.

Aangifte van een nalatenschap

In principe moet elke erfgenaam een aangifte van nalatenschap indienen bij de belastingdienst, zodat deze de erfbelasting kan berekenen.

Is de overledene, inwoner van België en gestorven in België, dan moet de aangifte ingediend worden binnen de 4 maanden na het overlijden. Deze termijn bedraagt 5 maanden wanneer het overlijden plaatsvond in een ander Europees land, en 6 maanden wanneer het overlijden plaatsvond buiten Europa.

U kunt deze verklaring zelf opstellen of een notaris inschakelen. Aan u de keuze. Maar een notaris kan u wel helpen bij het beheer van de nalatenschap. Opgelet, in bepaalde gevallen is het wettelijk verplicht om beroep te doen op een notaris. Bijvoorbeeld:

• Als een van de erfgenamen minderjarig of juridisch onbekwaam is
• Als de overledene een testament heeft nagelaten
• Als de overledene getrouwd was met een huwelijkscontract

Meer informatie over de rol van de notaris vindt u op www.notaris.be.

De administratie verleent soms vrijstellingen om aangifte te doen, bijvoorbeeld wanneer de overledene geen onroerend goed nalaat en er geen erfbelasting verschuldigd is.

De successierechten verschillen naargelang de fiscale woonplaats van de overledene, maar ook naargelang de relatie tussen de overledene en zijn of haar erfgenamen.

Testament?

Hoe weet u of de overledene een testament heeft achtergelaten of niet? Ofwel door contact op te nemen met een notaris die het Centraal Register van Testamenten (CRT) zal raadplegen. Ofwel door een zoekopdracht in te dienen bij de Database Support Service van Fednot.

Zelfs als de overledene niets heeft voorzien in geval van overlijden, voorziet de wet in een recht op toegang tot de erfopvolging op basis van een reeks zeer specifieke criteria: de verwantschap in opgaande of dalende lijn, de orde van erfgenamen, de mate van verwantschap of de plaatsvervulling.

Afhankelijk van het feit of uw dierbare een langstlevende echtgeno(o)t(e) en/of nakomelingen nalaat, verloopt de erfopvolging anders. De notaris is in dat geval de meest aangewezen persoon om u door dit proces te begeleiden dat best complex kan zijn.

Het huis van de overledene verkopen?

Mogelijk had de overledene een eigen woning en wordt u daar nu plots eigenaar van. Als dat niet past in uw plannen, wilt u die woning misschien liever kwijt.

De eerste stap is het bepalen van de waarde van het pand. Op basis daarvan worden immers de successierechten bepaald die u moet betalen. Het is vaak een goed idee om daarvoor een beroep te doen op een erkend schatter, want een te lage schatting kan aanleiding geven tot een boete wegens onderwaardering. Een risico dat vooral speelt wanneer u het goed snel weer wilt verkopen. Is de schatting te hoog, dan betaalt u voor niets hogere successierechten.

Overlijdensattest

Een overlijden moet officieel vastgesteld worden. Vindt het overlijden thuis plaats, bel dan uw huisarts of de huisarts van wacht. Hij of zij zal na de vaststelling een overlijdensattest opstellen en ondertekenen. Overlijdt uw dierbare in het ziekenhuis, dan wordt het attest ter plaatse opgesteld en ondertekend.

Overlijdensakte
Het overlijden van een persoon moet aangegeven worden bij de dienst Burgerlijke Stand van de gemeente waar de persoon overleden is. De overlijdensakte bewijst het overlijden en de identiteit van de overledene.
De begrafenisondernemer zorgt in de meeste gevallen voor de aangifte van het overlijden en alle administratieve formaliteiten.

Akte van erfopvolging

De akte van erfopvolging kan opgevraagd worden bij de FOD Financiën of opgesteld worden door een notaris. Het bevat volgende elementen:

• De volledige identiteit van de overledene en, indien van toepassing, zijn of haar huwelijksvermogensstelsel
• De plaats en datum van het overlijden
• Het al dan niet bestaan van een donatie tussen echtgenoten
• Het al dan niet bestaan van een testament
• De verdeling van de nalatenschap (de verdeling van de bezittingen zonder testament)

Indien de erfgenamen dit wensen, kan de notaris contact opnemen met de bank(en). 

Attest van erfopvolging
Het attest van erfopvolging is een document dat de identiteit van de erfgenamen aantoont, hun rechten in de erfopvolging en de afwezigheid van fiscale schulden. Het is gratis te verkrijgen bij het kantoor Rechtszekerheid. Dit document moet door een notaris opgesteld worden wanneer:

• De overledene geen testament heeft nagelaten
• De overledene geen huwelijkscontract heeft
• Geen enkele erfgenaam minderjarig of juridisch onbekwaam is

Levensverzekering

De levensverzekering wordt uitgekeerd door de verzekeraar buiten de erfenis om. Had de overledene een levensverzekering, dan moet(en) de begunstigde(en) bij de aangifte van het overlijden volgende documenten voorleggen:

• Het uittreksel van de overlijdensakte
• Het overlijdensattest
• De aanvraag tot uitbetaling van de verzekering(en)

De verzekeraar laat vervolgens weten of er nog bijkomende documenten of informatie vereist zijn en neemt een beslissing over de uitbetaling van het contract. Bij een positieve beslissing wordt het contract uitbetaald en wordt een bevestigingsbrief verstuurd per post.

Mandaat of volmacht

Dit is een contract waarbij iemand, de zogenoemde ‘mandaatgever’, een persoon, de ‘mandataris’, aanduidt om hem of haar te vertegenwoordigen bij de uitvoering van een rechtshandeling. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen in België vastgestelde mandaten en buitenlandse mandaten.

Aangifte van nalatenschap

De begunstigden van een erfenis moeten bij de belastingdienst de activa en passiva van de nalatenschap en ieders aandeel aangeven, zodat de belastbare grondslag en wat fiscaal verschuldigd is door elke erfgenaam kan worden bepaald. Deze aangifte moet gebeuren door een erfgenaam bij de dienst die bevoegd is voor de fiscale woonplaats van de overledene.

De aangifte van de nalatenschap bevat o.a.:

• de identiteit van de overledene
• de datum en de plaats van overlijden
• de identiteit van de erfgenamen en legatarissen en hun verwantschap met de overledene
• de burgerlijke staat van de overledene
• de testamentaire beschikkingen (indien van toepassing)
• het vermogen van de overledene, inclusief alle goederen (de activa) en schulden (de passiva)
• verschillende zaken zoals de verzekeringen onderschreven door de overledene en de vermelding of de overledene vruchtgebruiker was of niet van dat of dat goed of bezit.

Hou er rekening mee dat er verschillen kunnen zijn tussen de verschillende gewesten.